Skoncentrowani do działania, czyli nauczyciel bibliotekarz i praca nad koncentracją uwagi

W świecie zawładniętym przez sztuczną inteligencję wszyscy odczuwamy nadmiar bodźców. Nadmiar informacji, obrazów i filmików powoduje, że tracimy zdolność skupienia uwagi, czyli koncentracji. Ten temat interesuje mnie jako nauczyciela bibliotekarza, jako rodzica, wreszcie jako świadomego obywatela. Chciałabym, aby mój artykuł był podpowiedzią dla innych nauczycieli jak zadbać o koncentrację własną i uczniów. Moje doświadczenie opiera się głównie na opracowanym przeze mnie cyklu zajęć Skoncentrowani do działania.

Podstawą i niezbędnym warunkiem do prawidłowego odbioru wszystkich treści jest zdolność koncentracji uwagi. W chwili, gdy nie jesteśmy skoncentrowani na wykonywanej czynności, nie przyswajamy tego co robimy, a nawet po chwili namysłu możemy dojść do wniosku, że nie pamiętamy tego, co przed chwilą zrobiliśmy. Dzisiejsze czasy to niesamowity pęd życia, nadmiar informacji, nadmierny konsumpcjonizm, nadmiar bodźców. Obserwujemy rozwój nowych technologii, które wpływają negatywnie na koncentrację uwagi, na przykład na zdolność skupienia się na określonej czynności.

Dorośli, młodzież i dzieci oglądają mnóstwo treści w Internecie, w których wszystko dzieje się bardzo szybko, bardzo kolorowo i bardzo głośno, a obrazy zmieniają się w szybkim tempie. Nikt nie musi się przy nich koncentrować, skupiać, myśleć. Oglądane treści z reguły niosą ze sobą prostą informację nie wymagającą myślenia. Mózg nie musi pracować, a w związku z tym czasami pracować przestaje. Ludzie w dzisiejszych czasach pragną, by tak wyglądał świat. Nie chcą się męczyć uważnym słuchaniem, patrzeniem, nie chcą czekać na swoją kolej, nie chcą się uczyć nowych rzeczy, nie lubią nudy.

Lekiem dla mózgu w przebodźcowanym świecie może być praca nad koncentracją uwagi, którą ja nazywam „pracą u podstaw”, ponieważ uważam, że jeśli nie  podejmiemy działań w tym temacie, to parafrazując słowa sławnego twórcy – z forpoczty staniemy się troglodytami.

Koncentracja to:

1. Gromadzenie ludzi, obiektów itp. w jednym miejscu.
2. Skupienie działań dla osiągnięcia jakiegoś celu.
3. Intensywne skupienie uwagi na wybranym przedmiocie, zjawisku czy sytuacji.

Zwróćmy uwagę na trzecią z cytowanych definicji Słownika Języka Polskiego PWN, która podkreśla umiejętność skupienia i utrzymania uwagi na określonej rzeczy, myśli, wydarzeniu, sytuacji. Ta koncentracja może być spontaniczna, niezależna od nas, ale może to być działanie zaplanowane i świadomie przygotowane. Możemy w takim razie stwierdzić, że skupiania uwagi możemy się uczyć i możemy tej sprawności uczyć innych. Zastanówmy się, co wpływa na posiadanie tej umiejętności lub jej brak. Zapewnienie odpowiedniej długości snu i odpoczynek od wszystkich aktywności jest niezmiernie ważna dla naszego mózgu. Wyciszenie i spokój podczas odpoczynku pozwalają osiągnąć większe skupienie uwagi w trakcje nauki, ale także i w zwykłych czynnościach w ciągu dnia. Plan działania – przygotowanie do działania i wypisanie wszystkich działań już jest skoncentrowaniem się nad daną czynnością. Dystraktory, czyli rozpraszacze uwagi. Bodźce z zewnątrz, które wpływają z reguły negatywnie na skupienie myśli np. rozmowa innych osób, włączony telewizor lub radio, telefon komórkowy leżący przy naszym stanowisku pracy i nauki. Dieta, czyli odpowiednie jedzenie i odpowiedni czas posiłków to również istotne czynniki. Jeśli zapomnimy o właściwym żywieniu oraz piciu dużych ilości wody, trudno liczyć na właściwe funkcjonowanie naszego organizmu.

Jako nauczyciel bibliotekarz wiem jak ważna jest rola koncentracji uwagi i pracy nad nią. Zajęcia z dziećmi, młodzieżą i dorosłymi staram się planować tak, aby rozpocząć je od ćwiczeń, które mobilizują uczestników do skupienia na wykonywanych czynnościach. Oto przykłady ćwiczeń na rozpoczęcie zajęć, które stosuję w mojej nauczycielskiej praktyce. Aktywność „Zapoznaj się z przestrzenią” polega na tym, że grupa zajęciowa wyszukuje np.: elementy okrągłe, kwadratowe lub trójkątne, puchate, lekkie lub ciężkie. Uczestnicy zabawy mogą też dokończyć podane zdania: Gdy miałem pięć lat najchętniej bawiłem się w … . itp. Kolejna propozycja to: „Wybierz swój obrazek – swój humor”. – rozkładamy ilustracje np. z gry DiXit, Sen Koty, a uczestnicy zajęć wybierają ilustrację zgodną z ich samopoczuciem w danej chwili i opowiadają dlaczego wybrali tę kartę.

Wskazując metody pracy nad koncentracją uwagi nie mogę nie wspomnieć o grach dydaktycznych i towarzyskich, które świetnie wpływają na skupienie uwagi, myślenie twórcze i strategiczne. Gry Bałagany, W krainie baśni, W krainie legend, czy Zapamiętaj jak najwięcej pomagają nam uczyć się skupienia uwagi poprzez zabawę. Podstawą tych gier jest wyszukiwanie obrazów, dlatego może w nie zagrać każdy, bez względu na wiek. Wskazane gry często towarzyszą mi podczas zajęć edukacyjnych. Moje serce skradła jednak inna  – najprostsza z możliwych gier, która w nieoceniony sposób wpływa motywująco na każdego odbiorcę – Tangram czteroelementowy, czyli tak zwana litera T. Jest to gra układanka, którą możemy kupić albo samodzielnie wyciąć z tektury.  Niezawodny sposób na ćwiczenia koncentracji uwagi podczas  zajęć edukacyjnych gotowy!

Niezawodnym źródłem gotowych pomocy do pracy nad doskonaleniem umiejętności skupiania uwagi są dla mnie  karty pracy, które w bogatym wyborze dostępne są w Bibliotece Pedagogicznej w Radomiu i jej filiach. Polecam szukać inspiracji we wszystkich teczkach z kartami pracy czyli nie tylko dotyczących koncentracji uwagi i procesu uczenia się, ale także wśród kart pracy dla osób z niepełnosprawnością intelektualną, logopedycznych, korekcyjno-kompensacyjnych, matematycznych, językowych, z kodowaniem itp. Jeśli miałabym wskazać, z których najczęściej korzystam organizując zajęcia Skoncentrowani do działania… to wybrałabym: Karty pracy na koncentrację z wydawnictwa WIR, które możemy wykorzystać do każdego etapu kształcenia. Polecam także Kropkowanki autorstwa Magdaleny Hinz oraz Stymulację prawej i lewej półkuli mózgu autorstwa Agnieszki Bali.

Podjęte w niniejszym artykule zagadnienie to temat rzeka. Warto go zgłębiać, by zapewnić sobie i uczniom lepszą przyszłość.