Joga w pracy z dziećmi przedszkolnymi

Od najmłodszych lat dzieci poddawane są działaniu nadmiernej ilości bodźców, co nie pozostaje bez wpływu na ich rozwój psychofizyczny i funkcjonowanie w szkole. Zbyt długi kontakt z ekranami komputerowymi, trudności w zasypianiu, stresy i lęki – to obecnie codzienność wielu dzieci w wieku przedszkolnym. Zaburzenia neurologiczne, w tym ADHD, to także coraz częściej pojawiające się zjawiska wśród dzieci przedszkolnych. Deficyty w działaniu neuroprzekaźników, takich jak dopamina i noradrenalina pojawiające się u dzieci z tymi zaburzeniami, prowadzą do trudności w koncentracji i uczeniu się. Co możemy zrobić? Wydaje się, że w momencie zidentyfikowania problemu u dziecka należy zastosować odpowiednią terapię lub leczenie. Podstawowym jednak warunkiem powodzenia w pracy z dziećmi z już pojawiającymi się problemami, a także z tymi, które są nimi zagrożone, jest zmiana stylu życia dziecka. Pomocna w tej zmianie może być joga.

Słowo „joga” pochodzi z sanskrytu i oznacza (w uproszczeniu) połączenie między ciałem i umysłem. Współcześnie w kulturze Zachodu joga rozumiana jest jako spójny system praktyki prowadzący do rozwoju osobistego i osiągnięcia dobrostanu poprzez budowanie harmonii wewnętrznej. Joga może zachęcić dzieci do przyjrzenia się własnemu wnętrzu, akceptacji i empatii. Jest też znakomitym sposobem na budowanie więzi i zaangażowanie wszystkich członków rodziny bądź koleżanek i kolegów w klasie we wspólną zabawę. Przyjrzyjmy się poszczególnym korzyściom, jakie przynosi dzieciom przedszkolnym praca z wykorzystaniem jogi.

Dlaczego warto zastosować jogę w pracy z dziećmi przedszkolnymi?

Joga wpływa korzystnie na pracę układu nerwowego. Regularna praktyka powoduje lepsze dotlenienie mózgu, co sprzyja koncentracji i zapamiętywaniu. Z czasem następuje także u ćwiczących zwiększenie objętości hipokampu, czyli części mózgu odpowiedzialnej za uczenie się. Joga obniża poziom kortyzolu oraz aktywuje przywspółczulny układ nerwowy odpowiedzialny za relaks i regenerację. Sprzyja to wyciszeniu się i skupieniu na wykonywanych zadaniach. Joga powoduje korzystne zmiany w sferze psychiki.

Ćwiczenia powodują u dzieci obniżenie poziomu lęku i zwiększenie wiary w siebie. Regularne praktyki oddechowe pomagają zredukować nadmiar bodźców. Dzięki ćwiczeniom jogi dzieci uczą się identyfikować i akceptować swoje emocje, a także je bezpiecznie kontrolować. Joga i mindfulness regulują fizjologiczne układy związane z odczuwaniem niepokoju (np. mogą zmniejszać tętno i obniżać ciśnienie krwi). Sprzyja to nabywaniu przez dzieci elastyczności wobec sytuacji stresowych.

Joga uczy wrażliwości na piękno. Praca z użyciem elementów jogi może wspierać rozwój estetyczny dziecka, które uczy się dostrzegać piękno własnego ciała, akceptować je, doceniać jego możliwości. Ćwiczenia będące elementami praktyki asan i układanie „jogowych opowieści” odnoszących się np. do życia zwierząt czy przyrody, uczą widzieć piękno w otaczającym świecie.

Joga wpływa na rozwój fizyczny dzieci. Asany czyli pozycje jogi, które przyjmuje się na zajęciach, zwiększają wytrzymałość fizyczną, elastyczność, sprzyjają kształtowaniu właściwej postawy ciała. Pozycje rozciągające i ćwiczenia oddechowe „otwierają” klatkę piersiową i zapobiegają garbieniu się, wzmacniają  mięśnie brzucha i grzbietu. Relaksacja na zakończenie zajęć z użyciem elementów jogi uczy umiejętności rozluźniania mięśni. Ćwiczenia oddechowe mogą wspierać terapię logopedyczną, ponieważ angażują mięśnie ust i twarzy oraz stymulują rozwój dróg oddechowych. W trakcie wybranych zabaw jogowych dzieci pobudzają do pracy mięśnie odpowiadające za prawidłowe ułożenie ust i języka.

W przygotowaniu się do kolejnych etapów edukacji w szkole również pomoc może być joga. Dzięki praktyce jogi dzieci rozwijają swoje umiejętności rozruchowe, manipulacyjne i manualne kończyny górnej, co przydaje się przy nauce pisania. Regularna praktyka uczy przyjmowania właściwej pozycji podczas pisania i rysowania. Dzięki jodze dzieci nabywają podstawowych umiejętności społecznych: współpracy z otoczeniem, rozumienia emocji innych, budowania relacji opartych na porozumieniu, rozładowywania napięcia i agresji. Aktywności z użyciem pozycji jogi uczą pracy w grupach i wzajemnej akceptacji.

Joga może wspierać terapię ADHD i autyzmu. Praca z zastosowaniem jogi u dzieci z ADHD pomaga uwalniać energię i poprawia koncentrację. Regularna praktyka, jeśli zostanie zaakceptowana przez dziecko, wpływa na redukowanie emocji i uspokojenie oddechu a także sprzyja nauce skupienia uwagi. W przypadku dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu joga może pomóc dziecku nawiązać kontakt z własnym ciałem oraz uspokoić układ nerwowy. Wpływa także na poprawę funkcjonowania społecznego poprzez wzrost umiejętności w zakresie komunikacji niewerbalnej, nawiązywania kontaktu wzrokowego, rozumienia otoczenia.

Choć niniejsze rozważania koncentrują się na wykorzystaniu jogi na zajęciach przedszkolnych, warto też zwrócić uwagę na to, jakie korzyści z praktyki jogi z dziećmi mogą odnieść rodzice  i opiekunowie. Rodzinne praktykowanie jogi buduje więź, jest okazją do wyrażania wdzięczności, empatii, wsparcia, a przede wszystkim dobrej zabawy angażującej dzieci i dorosłych. Dużą rolę w tych aktywnościach pełni wzajemna uważność, szanowanie potrzeb oraz ograniczeń innych, a także powstrzymywanie się od oceniania. Dziecko niejako nasiąka tymi umiejętnościami w trakcie praktykowania jogi w domu rodzinnym. Ćwiczenia relaksacyjne i medytacyjne pomagają całej rodzinie wyciszyć się po dniu pracy, przyniosą korzyści fizyczne i psychiczne, a wreszcie „odrywają” od szklanego ekranu.

Podstawowe zasady, o których warto pamiętać w pracy z użyciem jogi

Prowadzący zajęcia powinien kierować się empatią, współczuciem i zaufaniem. Dzieci muszą czuć się akceptowane. Nie wolno okazywać im zniecierpliwienia ani ich oceniać. Poczucie bezpieczeństwa pomaga im próbować nowych rzeczy, a pozytywne podejście nauczyciela ułatwia ksperymentowanie z nieznanymi pozycjami i zabawami. Należy pamiętać o przyjaznej atmosferze i poczuciu humoru. Na zajęciach warto zadbać o swobodną atmosferę, zredukować potrzebę rywalizacji, zachęcać do tego, by dzieci wyrażały emocje w spontaniczny sposób. Nie należy wymagać od dzieci perfekcyjnego wykonywania poszczególnych pozycji – ważniejsze są dobre chęci i zabawa, umiejętności przyjdą z czasem. W praktyce może zdarzyć się tak, że element zabawy przeważa nad skupieniem i koncentracją, co prowadzi do chaosu w klasie. Wówczas przydają się specjalne zabawy-wyciszanki, które warto mieć pod ręką, by uspokoić nadmierną ekspresję dzieci. Ważne jest również wspieranie naturalnej ciekawości dziecka. Zarówno słowami jak i odpowiednim doborem aktywności jogowych można uwolnić naturalną ciekawość dzieci, zachęcić je do eksperymentów. Szczególnie widać to w trakcie tworzenia opowieści jogowej, gdzie dzieci same z zaproponowanych pozycji układają jakąś historię, której zakończenie jest otwarte. Warto zadbać o autentyczną komunikację. Dzieci muszą wiedzieć, że na zajęciach mogą wyrazić swoją niechęć czy sprzeciw, jeśli jakaś zabawa jest dla nich niekomfortowa. Należy zapewnić im warunki do komunikowania swoich potrzeb i rozwoju pomimo np. deficytów w zakresie sprawności fizycznej czy nieśmiałości. Niech joga będzie pozytywnym, dającym wszystkim wytchnienie rytuałem, który z czasem stanie się niezbędnym elementem zajęć przedszkolnych, a być może również życia rodzinnego.

Polecane książki o jodze dla dzieci dostępne w Bibliotece Pedagogicznej w Radomiu

• Bose stópki : joga dla dzieci / Filippa Odevall, Karin Lundström ; tłum. Barbara Gawryluk. – Poznań : Centrum Edukacji Dziecięcej – Publicat, cop. 2019,
• Moja pierwsza joga : etykieta małego jogina / Dorota Sobotko – [Katowice] : Wydawnictwo Kos, cop. 2021,
• Mindfulness dla dzieci w 10 minut : proste ćwiczenia na poczucie spokoju, szczęścia i koncentrację / Maura Bradley, Warszawa : ToTamto, cop. 2023,
• Moja supermoc : uważność i spokój żabki : historie, gry i zabawy mindfulness / Eline Snel; książka zawiera 5 historii autorstwa Marie-Agnès Gaudrat ; [tłum. Blanka Łyszkowska]. Warszawa : CoJaNaTo, cop .2018,
• Wyciszanki żłobkowo-przedszkolne : 50 błyskawicznych sposobów na powrót do „tu i teraz” / Anna Różańska-Gał, Joanna Kuś. Gdańsk : Wydawnictwo Harmonia, 2023.

Bibliografia

• Ghannam K. P., Joga dla dzieci i ich dorosłych : 100+ fajnych ćwiczeń jogi i mindfulness do wspólnej praktyki, Warszawa : CoJaNaTo, cop. 2019,
• Jakubik-Hajdukiewicz J., Twórcze działania dla dzieci z wykorzystaniem terapii tańcem, jogi i kreatywnego pisania, Poznań : Garmond, 2005,
• Owen L., Lebowitz Rossi H., Streeter C.C., Efekt jogi, Warszawa : Wydawnictwo Czarna Owca, 2021.
• Willard C., Rosnę z uważnością : praktyki mindfulness wspierające równowagę, spokój i odporność dla dzieci, nastolatków i całej rodziny, Warszawa : CoJaNaTo, cop. 2022.